Độ chua là chỉ tiêu quan trọng phản ánh tình trạng hóa học của đất, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hấp thu dinh dưỡng và hoạt động sinh học. Vậy sự thật độ chua tiềm tàng của đất được tạo nên bởi yếu tố gì? Việc nhận diện đúng dạng độ chua và áp dụng biện pháp trung hòa hợp lý là nền tảng cho canh tác bền vững.
1. Định nghĩa và phân loại độ chua của đất
1.1. Định nghĩa
Độ chua của đất (soil acidity) là một tính chất hóa học cơ bản, phản ánh nồng độ ion hiđrô (H⁺) trong dung dịch đất. Mức độ chua được biểu thị bằng chỉ số pH – giá trị logarit nghịch đảo của nồng độ ion H⁺.
- Đất có pH < 7: đất chua (acidic soil)
- pH = 7: đất trung tính
- pH > 7: đất kiềm (alkaline soil)
Độ chua của đất ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hòa tan và hấp thu dinh dưỡng, cũng như hoạt tính sinh học của vi sinh vật đất.
1.2. Phân loại
Dựa theo trạng thái tồn tại của ion H⁺ trong đất, độ chua được chia thành hai loại:
| Loại độ chua | Nguyên nhân chính | Đặc điểm |
| Độ chua hoạt tính (active acidity) | Do ion H⁺ tự do trong dung dịch đất | Dễ xác định thông qua đo pH, phản ánh tức thời tính axit của đất |
| Độ chua tiềm tàng (potential acidity) | Do ion H⁺ và Al³⁺ hấp phụ trên bề mặt keo đất | Khó xác định trực tiếp, chỉ biểu hiện khi có phản ứng trao đổi ion hoặc bón vôi |
Việc hiểu rõ hai dạng độ chua này giúp lựa chọn biện pháp trung hòa và cải tạo đất một cách chính xác và hiệu quả.
2. Nguyên nhân hình thành độ chua tiềm tàng của đất
Độ chua tiềm tàng hình thành chủ yếu do các phản ứng hóa học và sinh học nội tại trong đất:
- Phân giải chất hữu cơ:
Quá trình khoáng hóa tạo ra các axit hữu cơ (H₂CO₃, H₂SO₄, HNO₃, CH₃COOH), làm tăng nồng độ H⁺ trong đất. - Hấp thu dinh dưỡng của cây:
Khi cây hấp thu cation như Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺, chúng trao đổi bằng cách giải phóng H⁺ ra dung dịch đất, làm tăng tính axit. - Bón phân hóa học có tính axit:
Các phân như (NH₄)₂SO₄, KCl, K₂SO₄… khi phân giải sẽ sinh ra H⁺, góp phần làm giảm pH đất. - Rửa trôi cation kiềm:
Mưa lớn và tưới tiêu quá mức làm mất Ca²⁺, Mg²⁺ – các yếu tố trung hòa axit, khiến độ chua tăng lên. - Giải phóng ion Al³⁺ từ khoáng sét:
Trong điều kiện đất chua, Al³⁺ được giải phóng, thủy phân thành Al(OH)₃ và H⁺, làm tăng độ chua tiềm tàng đồng thời gây độc rễ.
3. Phương pháp xác định độ chua của đất
Quy trình đo độ pH đất được thực hiện theo các bước chuẩn:
- Lấy mẫu đất:
- Lấy từ tầng canh tác (0–20 cm), tại nhiều điểm để đảm bảo tính đại diện.
- Trộn đều và loại bỏ tạp chất.
- Chuẩn bị mẫu:
- Phơi khô trong bóng râm, nghiền nhỏ, sàng qua rây 1 mm.
- Đo pH:
- Pha đất với nước cất theo tỷ lệ 1:2,5 (đất:nước).
- Khuấy đều, để lắng 30 phút.
- Đo pH bằng máy đo hoặc điện cực thủy tinh.
- Đánh giá:
| Khoảng pH | Đặc tính đất |
| < 5,5 | Đất rất chua |
| 5,6 – 6,5 | Đất chua nhẹ |
| 6,6 – 7,5 | Đất trung tính |
| > 7,5 | Đất kiềm |
4. Ảnh hưởng của độ chua đến cây trồng và vi sinh vật đất
4.1. Đối với cây trồng
- Giảm hấp thu dinh dưỡng: Ở pH < 5,5, các nguyên tố N, P, K, Ca và Mg khó hấp thu, trong khi Fe, Mn, Zn, Cu dễ gây dư thừa.
- Ngộ độc nhôm (Al³⁺): Al³⁺ tự do gây tổn thương rễ, ức chế phát triển và giảm khả năng hút nước.
- Ảnh hưởng sinh trưởng: Cây phát triển yếu, giảm năng suất và phẩm chất nông sản.
4.2. Đối với vi sinh vật
- Giảm mật độ và hoạt tính của vi sinh vật có lợi, đặc biệt là nhóm cố định đạm và phân giải lân.
- Giảm tốc độ phân giải hữu cơ, làm tích tụ chất độc và giảm độ phì sinh học của đất.
5. Biện pháp cải tạo đất chua
- Bón vôi (CaCO₃, CaO, Dolomite):
Trung hòa H⁺ và Al³⁺, nâng pH hiệu quả. Lượng bón tùy theo mức độ chua và kết cấu đất. - Sử dụng phân hữu cơ:
Cải thiện cấu trúc, tăng dung tích hấp phụ cation và ổn định pH. - Hạn chế phân hóa học có tính axit:
Thay bằng phân ure, DAP, hoặc lân nung chảy. - Quản lý nước tưới hợp lý:
Tránh rửa trôi cation kiềm, giữ cân bằng hóa học đất. - Bổ sung chất hữu cơ tự nhiên:
Than sinh học (biochar), bã cà phê, phân trộn giúp duy trì pH ổn định và tăng hoạt tính vi sinh vật.
⚠️ Các chất như phèn nhôm hoặc giấm chỉ nên dùng khi cần tăng độ chua cho đất kiềm – không áp dụng với đất đã chua.
6. Câu hỏi thường gặp
6.1. Đất chua ảnh hưởng thế nào đến năng suất cây trồng?
→ Làm giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng, gây ngộ độc nhôm và hạn chế hoạt động vi sinh vật, từ đó giảm năng suất.
6.2. Làm thế nào để đo và kiểm soát độ chua đất hiệu quả?
→ Đo bằng máy pH hoặc kit thử; định kỳ bón vôi, bổ sung phân hữu cơ, và quản lý nước tưới hợp lý.
6.3. Vì sao cần cải tạo đất chua?
→ Giúp cây hấp thu dinh dưỡng tốt hơn, cải thiện hệ rễ, thúc đẩy hoạt động vi sinh vật và nâng cao năng suất, chất lượng nông sản.
Xem thêm các bài viết kỹ thuật cây trồng tại đây
BIO AGROSA FERTILIZERS – KIẾN TẠO TƯƠNG LAI
Hãy theo dõi Fanpage Bio Agrosa Fertilizers để cập nhật nhanh những thông tin hữu ích về nông nghiệp.
English
